روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران؛ از رابطه آزاد و صیغه تا رابطه مبتنی بر عشق سیال

"باید برای دختر فیلم بازی کنی تا اون راضی بشه باهات ادامه بده و به خواسته‌هات تن بده (فریب در رابطه). من با اون دخترهایی که به‌راحتی پا نمی‌دادن تریپ ازدواج می‌ریختم (وعده‌های دروغین) و نشون می‌دادم که خیلی دوسشون دارم و برام خیلی مهم‌اند. (عشق بهانه‌ای برای فریب جنسی)...باید دختر رو مطمئن کنی تا باهات بیاد."

در پژوهشی سعی شد الگوهای روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران مورد بررسی و سنخ‌شناسی قرار گیرد.

به گزارش مهرخانه، تحولات اجتماعی سال‌های اخیر در ایران، به‌تدریج، ابعاد متفاوتی به خود گرفته‌اند و نه‌تنها ارزش‌ها که رفتارهای افراد را مشمول تغییر قرار داده‌اند. یکی از این تغییرات در حوزه روابط جنسی پیش از ازدواج و در مناسبات با جنس مخالف روی داده است. نتایج تحقیقات متعدد نشان می‌دهد که روابط جنسی پیش از ازدواج، در سال‌های اخیر، میان جوانان افزایش یافته است. اما بیان "رشد" این روابط همه ماجرا نیست؛ چراکه افزایش حجم این رفتارهای جدید به تدریج پیچیده‌تر شدن آن‌ها را نیز در پی داشته است تا ‌آن‌جا که امروزه با "گونه‌های متفاوتی" از روابط جنسی پیش از ازدواج مواجه‌ایم که خاستگاه‌های متفاوتی دارند.

روش پژوهش

این تحقیق با "رویکرد کیفی" انجام شده است که به دنبال سنخ‌شناسی رفتار کنش‌گران در زمینه روابط جنسی نامتعارفشان در جامعه است. درک عمیق و جامع الگوهای پدیدارها رسالت پژوهش کیفی است. تحقیق اکتشافی کیفی روش پژوهش "استقرایی" و "اکتشافی" است که نه برای آزمون فرضیه، بلکه روشی برای تولید آن است. لذا، از این جهت، این تحقیق فاقد فرضیات اولیه است.

جامعه آماری، در این پژوهش، "پسران و دختران مجرد تهرانی"اند که رابطه جنسی پیش از ازدواج را تجربه کرده‌اند. در این مطالعه، از روش " نمونه‌گیری گلوله برفی" یا "نمونه‌گری زنجیره‌‌ای" استفاده شده است. روند نمونه‌گیری در این تحقیق بدین‌صورت بود که ابتدا چند نمونه اول از طریق شبکه‌های گوناگون روابط اجتماعی انتخاب شدند؛ سپس همان نمونه‌ها، پس از مصاحبه و فرایند جلب اعتماد، رابط و واسطی برای دست‌یابی به نمونه‌های مراحل بعدی شدند. به‌این‌ترتیب، زنجیره‌ای از نمونه‌های گوناگون با معرفی نمونه‌های مراحل قبلی به‌دست آمد. در نهایت در این پژوهش با 54 نفر از پسران و دخترانی که رابطه جنسی پیش از ازدواج را تجربه کرده‌اند مصاحبه شد.

سن و جنسیت پاسخ‌گویان

از میان پسران و دخترانی که مصاحبه شده‌اند، جوان‌ترین آن‌ها 21 ساله و مسن‌ترین آن‌ها 34 ساله بوده است، که میانگین سن آنان در حدود 26 سال می‌شود. همچنین، در این تحقیق، 25 نفر (46 درصد) از پاسخ‌گویان را دختران و 29 نفر(54 درصد) از آن‌ها را پسران تشکیل داده‌اند. (مجموعاً 54 نفر)

تحصیلات و اشتغال پاسخ‌گویان

حدود نیمی از پاسخ‌گویان شاغل و نیمی دیگر غیرشاغل بوده‌اند که، دی این میان، سهم مردان شاغل (65 درصد) بیش از زنان شاغل (36درصد) بوده است. هم‌چنین بیش‌تر غیرشاغلان را دانشجویان تشکیل می‌دادند که در زمان این مطالعه مشغول تحصیل بودند. از طرفی، حدود سه‌چهارم پاسخ‌گویان تحصیلات دانشگاهی داشته و بیش از نیمی از این تعداد دارای مدرک لیسانس بوده‌اند.

انواع روابط جنسی پیش از ازدواج

1.    روابط غیرعاشقانه

مشخصه روابط غیرعاشقانه، نداشتن تعلق عاطفی و تعهد جنسی میان طرفین رابطه است. در این دسته، پرداخت پول یا کالا از طرف مرد در قبال "خدمات ارائه‌شده" توسط زن امری کاملاً ضروری برای ایجاد و تداوم رابطه است. روابط عاشقانه خود به دو زیردسته دیگر تفکیک می‌شود:" روابط آزاد" و "روابط صیغه‌ای".

 

1.1.    روابط آزاد، پیدایش الگوهای روسپی‌گری

روابط آزاد بارزترین نمود روابط غیرعاشقانه است. این روابط تداوم الگوهای روسپی‌گری است. روابط آزاد در سوژه‌هایی یافت می‌شود که به رابطه جنسی در قبال پرداخت (دریافت) پول اقدام می‌کنند. این روابط پدیده جدیدی نیست و ازجمله انحرافات اجتماعی است که قدمی به درازای تاریخ دارد. خریدوفروش بدن از ویژگی‌های این نوع از روابط است. کالایی شدن روابط جنسی، در این دسته، عرضه و تقاضا را در سطحی متفاوت از سایر دسته‌ها بازنمایی می‌کند. روسپی نه به فردی خاص که به درآمد خویش می‌اندیشد. آنچه این افراد را به یکدیگر متصل می‌کند باوری مشترک است؛ باور به این‌که بدن انسان یک "شی" است که می‌توان آن را مانند هر کالای دیگر خرید و فروخت. در الگوهای روابط آزاد، یکی به دنبال پر کردن جیب است و دیگری در پی ارضای تن. مفهوم "عشق" در این روابط معنایی ندارد و آن چیزی که اهمیت می‌یابد تجربه بدن‌های تازه برای مردان و تامین مالی برای زنان است.

نتایج تحقیق گویای آن است که سوژه‌های این دسته اعتقاد چندانی به جنبه‌های دینی و محدودیت‌های آن در برقراری رابطه‌هایشان ندارند. مردان در این الگو در مقایسه با زنان فعال در آن اساساً انگیزه‌هایی متفاوت از یکدیگر در سر می‌پرورانند و همچنین مردان به دنبال اطفای غریزه و زنان در جست‌و‌جوی معاش‌اند. به سبب محدویت‌های اندکی که مردان در این رابطه‌ها برای خود قائل‌اند، گروه‌های هدف آنان بسیار گسترده شده است. این مردان با هر دختر یا زنی که بتوانند او را تطمیع، اقناع یا مجبور به برقراری رابطه کنند وارد رابطه جنسی می‌شوند. این سوژه‌ها، غیر از پارک‌ها، خیابان‌ها،  معرفی دوستان و شبکه‌های روابط اجتماعی، از امکانات گوناگونی چون تلفن همراه و اینترنت نیز برای پیداکردن فرد موردنظرشان بهره می‌گیرند. حس تنوع‌طلبی زیادی در این دسته از سوژه‌ها مشاهده می‌شود. اغلب این افراد هیچ قیدوبندی برای خود قائل نیستند و معمولا از هر رابطه جدیدی استقبال می‌کنند.

بهروز، 27 ساله، دیپلم، و شاغل می‌گوید:

"من تا حالا دوست‌دختر نداشتم (نداشتن ارتباط عاطفی با جنس مخالف)...یکی از رفیقام، شماره یه خاله‌ای رو بهم داد و من هم بهش زنگ زدم (نقش فناوری‌های نوین در پنهان کردن روابط). گفتم فلانی من رو معرفی کرده. اگه نگی کی معرفیت کرده، اون جوابت رو نمی‌ده؛ مثلاً اگه شما الان بهش زنگ بزنی، اون بهت جواب نمی‌ده اما اگه بگی من معرفیت کردم جوابت رو می‌ده (فرایند جلب اعتماد برای خرید فحشا). به خاله گفتم یکی رو جور کن فردا می‌خوام بیام. گفت چی می‌خوای؟ گفتم خاله یکی رو می‌خوام که قیافش اینجوری باشه، سنش انقدر باشه، هیکلش این‌طوری باشه و این‌ها. اون هم گفت باشه سعی می‌کنم برات جور کنم." (کالایی شدن بدن زنانه، خرید و فروش رابطه جنسی)

علی‌رضا، 24 ساله، لیسانس، و غیرشاغل می‌گوید:

"تو این رابطه‌ها، دایم شرایط و آدم‌ها عوض می‌شن و تو هربار با یه نفر جدید هستی (تنوع‌طلبی، هرج و مرج جنسی) و دیگه اصلاً عاطفه‌ای این وسط نمی‌مونه. تو پول می‌دی و فقط هم باید به لذت خودت فکر کنی." (جست‌وجوی نیاز جنسی صرف).

رفتارهای سوژه در این دسته کاملاً دلالت‌مند است. او نمی‌تواند با شریک جنسی‌اش رابطه عاطفی برقرار کند؛ چراکه او را "روسپی" می‌پندارد و نه معشوقه‌ای که لحظه وصال با او را لحظه‌ای رویایی پیوند بنامد. بر همین اساس، او به سمت برقراری رابطه جنسی صرف متمایل می‌شود و درنتیجه، به سبب "نداشتن تعلق عاطفی" به یک شخص خاص، "تنوع‌طلبی جنسی" در او رشد می‌کند، به کسی نمی‌تواند عشق بورزد و به هرج‌ومرج جنسی کشیده می‌شود. کیفیت جنسی افرادی که دراین گونه روابط غرق می‌شوند، ضعیف است. آنان سعی می‌کنند "فقدان کیفیت" را با " افزایش کمیت" جبران کنند. وقتی رابطه جنسی سوژه کیفیت لازم را نداشته باشد، به سمت کمیت و تنوع‌طلبی سوق پیدا می‌کند.

در این گفتمان، افراد با وضعیت‌های تحصیلی و شغلی متفاوت حضور داشتند و به این نتیجه رسیدیم که متغیر سطح تحصیلات و وضعیت اشتغال در این روابط چندان تعیین‌کننده نیست. نکته مهم در این دسته، که آن‌ها را از دسته‌های بعدی متمایز می‌کند، نداشتن ارتباط اجتماعی بالا با جنس مخالف است که این وضعیت به "دو حالت" خود را نشان می‌دهد: افرادی که" اعتقادی" به برقراری ارتباط اجتماعی با جنس مخالف ندارند و افرادی که توانایی آن را ندارند. ویژگی این نوع از رابطه آن است که سوژه نیازی به " ارتباط پیشین" با شریک جنسی خود یا توانایی برقراری ارتباط عاطفی با او ندارد؛ چراکه عاطفه و محبت و عوامل احساسی در شکل‌گیری و برقراری این روابط نقشی ندارد تا نبود آن خللی محسوب شود. چیزی که در این رابطه مهم است مبادله پول با خدمات است و نه تبادل عاطفه و احساس. بر این اساس بسیاری از سوژه‌هایی که، به هر علتی، رابطه اجتماعی چندانی با جنس مخالف نداشتند در این دسته حضور بیشتری دارند.

 

از سوی دیگر الگوی روابط آزاد میان "دختران و زنان مجرد" هم به‌گونه‌ای متفاوت با مردان و با انگیزه‌های مالی دنبال می‌شود تغییرات اجتماعی، در سال‌های اخیر تحولاتی در این روابط پدید آورده است. ورود دختران به عرصه‌های اجتماعی (دانشگاه و محیط کار) به‌تدریج زمینه‌های گسترش ارتباط دختر و پسر را در جامعه فراهم کرده است؛ ارتباط‌هایی که با تکنولوژی جدید، مانند تلفن همراه و اینترنت، آشکارا و پنهان برقرار می‌شوند. گسترش فن‌آوری‌های نوین به "غیبت بدن‌ها" در محافل عمومی کمک کرده و همین امر "فرصت گمنامی" سوژه‌ها را در جامعه افزایش داده است.از طرفی، بهره‌گیری از فضاهای نیمه‌خصوصی نیز به گسترش روسپیان مجرد غیرباکره و حتی روسپیان باکره دامن زده است.

مهین، 32 ساله، دیپلم و، غیرشاغل می‌گوید:

"من تو خیابون خیلی کم وای‌میستم (پنهان شدن رابطه). معمولاً می‌رم پاساژگردی (پرسه‌زنی‌های نوین) یا تو بوتیک‌هایی که فروشنده مرد داره. به هوای خرید می‌رم داخل و حرف می‌زنیم و بعضی موقع‌ها هم شماره می‌دیم و شماره می‌گیریم (نقش فن‌آوری‌های نوین در ایجاد برقراری رابطه) و بعداً قرار می‌ذاریم. این‌جوری خوبیش اینه که حداقل می‌دونی محل کار طرفت کجاست و نمی‌تونه هرکاری دلش خواست باهات بکنه و بعد دربره...

این‌جوری از خیابون و سوار هر ماشینی شدن بهتره (احساس ناامنی زیاد سوژه از حضور در خیابان فحشا).... وقتی تو این رابطه هستی، فقط می‌خوای هرچی سریع‌تر تموم بشه (نداشتن احساس لذت)... خیلی موقع‌ها از خودم بدم اومده ولی به هرحال به پول این کار نیاز دارم. چاره‌ای نیست." (احساس شی بودن در دست مرد، کنش از سر اضطرار، نیاز مالی، دغدغه اصلی روسپیان مجرد)

میترا 25 ساله، فوق‌دیپلم، و غیر شاغل می‌گوید:

"خیلی وقت‌ها  این رابطه‌ها رو تو اینترنت و چت‌روم‌ها جفت‌وجور می‌کنم و بعد شماره می‌دم. هماهنگ می‌کنیم و یه جای امن قرار می‌ذاریم (نقش فن‌آوری‌های نوین). خیلی موقع‌ها هم این رابطه‌ها تو ماشین طرف یا محل کار اون انجام می‌شه (شکل‌گیری فضاهای نیمه‌خصوصی). اون‌جا دیگه فرصتی که رابطه کامل بخواد برقرار بشه نیست و من هم دقیقاً همینو می‌خوام (گسترش روابط ناکامل)... این‌جوری می‌شه روزی یکی‌دوتا ماشین‌سوار بشی و جیبت رو پر کنی، بدون اینکه به آینده‌ات لطمه چندانی بزنی (پیدایش الگوهای جدید روسپی‌گری)... ولی همیشه این خطر وجود داره که اون تورو به زور با خودش ببره و هر کاری باهات بکنه و همین هر بار استرس زیادی وارد می‌کنه." (احساس ناامنی)

از نظر خصوصیات جنسی، زنان روسپی سردمزاج‌اند یا خیلی زود چنین خصوصیتی پیدا می‌کنند. نبود عشق و علاقه میان طرفین و از طرف دیگر احساس کالابودن و دست‌به‌دست شدن نزد مردان، احساس تحقیر شدید همراه با خشمی عمیق را در وجود آنان نهادینه می‌کند.

در روابط جنسی‌ای که یک فاحشه برقرار می‌کند از عشق و غلیان‌های عاطفی خبری نیست و روسپی به یک شی جنسی تقلیل می‌یابد؛ احساسی که هرگونه لذت را از او می‌گیرد و او را مستعد سردمزاجی می‌کند. پیدایشی روابط خشک و بی‌صدا و فارغ از هرگونه احساس دوطرفه، فرجام الگوهای روسپی‌گری است؛ شکلی از رابطه که به نداشتن رضایت درونی منجر می‌شود. احساس ناامنی (جانی و مالی) نیز بر هزینه‌های روانی کار برای روسپی می‌افزاید. به همین علت است که روسپیان برای تحمل افسردگی و شرایط سخت این کار اغلب به مواد مخدر و روان‌گردان پناه می‌برند.

 

1.2.    روابط صیغه‌ای

روابط صیغه‌ای الگوی دیگری از روابط غیرعاشقانه پیش از ازدواج در ایران است. هسته اصلی گفتمان صیغه پیوند دین و غریزه در شرایط نابسمان جامعه از سوی سوژه است. این‌گونه روابط در سوژه‌هایی مشاهده می‌شود که پای‌بند مذهبی بیشتری دارند. سوژه در این دسته، به دنبال "راه‌کار دینی" برای اطفال "غریزه‌ای طبیعی" است. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که این روابط میان "مردان مجرد" بسیار بیش‌تر از "دختران مجرد ازدواج‌نکرده" باشد؛ چراکه در این تحقیق، همه افراد موردمطالعه در این دسته، از بین «مردان» بوده‌اند.

 

این افراد معتقدند ازنظر شرعی مجازند و می‌توانند در شرایط خاصی با «زنان غیرشوهردار» (اعم از بیوه یا مطلقه) رابطه برقرار کنند. بیشتر مشتریان این سوژه‌ها زنان بیوه و مطلقه‌اند و همچنین زنانی که سن بالاتری دارند و به هر علتی شوهران خود را ازدست‌داده‌اند و یا طلاق گرفته‌اند.

هدف اغلب این افراد از برقراری رابطه با این زنان صرفاً ارضای میل جنسی است. لذا طبق دو دسته اول و دوم، رابطه جنسی پیش از ازدواج الزاماً با «دوستی و معشرت» دختر و پسر آغاز نمی‌شود. در بسیاری از موارد، سوژه درگیر هیچ رابطه عاطفی‌ای با جنس مخالف نبوده یا «آشنایی قبلی» با شریک جنسی‌اش نداشته است؛ اما با آنان رابطه جنسی برقرار کرده است.

محمد، 29 ساله، دیپلم، و شاغل می‌گوید:

"دیگه این روزها به این راحتی نمی‌شه ازدواج کرد. شرایط خیلی سخت شده (احساس محدودیت اجتماعی در رفع نیاز). از طرفی، جامعه طوری شده که همین‌جوری بخوای تو خیابون هم راه بری به گناه می‌افتی ( احساس فشار زیستی). تو این شرایط، دین هم که راهش را مشخص کرده (مشروع کردن راه‌های جدید) به‌ناچار میای تو این فضاها دیگه... رابطه عاطفی و دوست‌دختری دوست‌پسری رو اصلاً قبول ندارم (نداشتن اعتقاد به روابط عاشقانه پیش از ازدواج). این‌ها شرعی هم نیست و مشکل‌ساز می‌شه." (تمایلات دینی در انجام کنش)

 

2.    روابط عاشقانه

در گفتمان روابط عاشقانه، صورت‌بندی رابطه جنسی با صورت‌بندی مفهوم «عشق رمانتیک» پیوند می‌یابد. عشق رمانتیک ترکیبی از «تمایلات عاطفی» و « تمایلات جنسی» به یک شخص خاص است.

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد «روابط عاشقانه» پیش ازا ازدواج در فضاهای شهری گسترش‌یافته‌اند؛ روابطی که با ملاقات‌های عاشقانه همراه است؛ ملاقات‌هایی که معمولاً به رابطه جنسی ختم می‌شوند. مشخصه گفتمان روابط عاشقانه«تک‌همسری هم‌زمانی» و «چندهمسری درزمانی» است که با «تنوع جنسی کم‌تر» و « تعلق عاطفی بیش‌تر» به شریک جنسی مشخص می‌شود. رابطه عاشقانه پیش از ازدواج به فرصت‌های ارتباط بین دختر و پسر بسیار وابسته است؛ فرصت‌هایی که فن‌آوری‌های نوین ارتباطی و تغییرات ساختار اجتماعی ایران در سال‌های اخیر به خوبی آن‌ها را محیا کرده است. حضور پررنگ‌تر زنان در عرصه‌های اجتماعی (محیط دانشگاه و محل کار)، امکان ارتباط دیداری و برقراری پیوند‌های عاطفی را برای افراد گوناگون میسر کرده است. درگذشته، به علت نبودن امکانات ارتباطی شخص و پنهان (مانند تلفن همراه) و همچنین به سبب حضور کم‌رنگ دختران در عرصه‌های متفاوت اجتماعی، امکان ارتباط با جنس مخالف و تداوم آن چندان میسر نبود.

اما امروزه همه این محدودیت‌ها به میزان بسیاری مرتفع شده و همین امر زمینه را برای شکل‌گیری الگوهای جدیدی از رابطه جنسی در جامعه فراهم کرده است.

«روابط عاشقانه» خود به دودسته خرد دیگر تفکیک می‌شود: «روابط دوست‌دختر- دوست‌پسر» و «روابط هم‌خانگی»

 

2.1.    روابط دوست‌دختر- دوست‌پسر

هسته اصلی این رویکرد پیوند «صمیمیت» و «تمایل جنسی» فرد با شریک خویش است. این دسته‌ از سوژه‌ها نیز، مانند روابط آزاد، اعتقاد چندانی به جنبه‌های دینی و محدودیت‌های آن در برقراری رابطه‌هایشان ندارند؛ درعین‌حال، به خلاف آن دسته، با هر دختر یا زنی رابطه برقرار نمی‌کنند.

 

آن‌ها بیشتر به دنبال دخترانی هم‌سن‌وسال خود و با روحیات مشابه‌اند تا بتوانند با آن‌ها، علاوه بر رابطه جنسی، رابطه عاطفی نیز برقرار کنند؛ امری که در روابط غیرعاشقانه نبود. در این دسته از سوژه‌ها، نیازهای عاطفی، هم‌سطح نیازهای جنسی، اهمیتی بسیار دارد. وجه مشترک این سوژه‌ها جست‌وجوی «عشق رمانتیک پیش از ازدواج» است.

 

در این دسته، معمولاً رابطه جنسی پس از «آشنایی نسبتاً طولانی» برقرار می‌شود. روابط آنان الگویی ناقص از هم‌خانگی در غرب است. با این تفاوت که، در کشورهای غربی، دو فردی که روابط هم‌خانگی را ترتیب می‌دهند با یکدیگر «زیر یک سقف» زندگی می‌کنند و اقتصاد مشترکی دارند، اما در ایران، به سبب محدودیت‌های متعدد، معمولاً جدا زندگی می‌کنند و در برخی زمان‌ها، رابطه با یکدیگر را تجربه می‌کنند.

به علت حضور عنصر عشق و تمایلات عاطفی در این رابطه، «قرارهای بیرون»، مانند پارک و سینما، در این الگو یافت می‌شود؛ شیوه‌ای از مناسبات که در سنخ‌های پیشین معنایی نداشت.

به خلاف الگوی روابط غیرعاشقانه، هدف از برقراری رابطه در این دسته از سوژه‌ها، کسب «لذت برای مرد» و «درآمد برای زن » نیست. در این دسته از روابط، بین افراد، به‌جای پول، «هدیه» ردوبدل می‌شود. این هدایا دوطرفه است و جنبه اقتصادی و درآمدی برای زنان ندارد، بلکه بیش‌تر برای «تحکیم رابطه» و به‌منزله بیان مادی «ابراز محبت» بین طرفین تلقی می‌شود.

در مقایسه با گفتمان روابط غیرعاشقانه، تنوع‌طلبی در این دسته از افراد کم‌تر است. با این تفاوت که آن‌ها «در یک‌زمان» معمولاً فقط با یک نفر رابطه دارند که این رابطه شامل هر دو جنبه جنسی و عاطفی می‌شود و، بعد از «بهم خوردن آن رابطه»، به دنبال شخص دیگری می‌گردند تا بتوانند با دیگری طرحی نو در اندازند و مسیر گذشته را ادامه دهند.

 

2.2.    روابط هم‌خانگی: پیدایش «مجردان متأهل»

روابط عاشقانه در الگوهای پیشرفته، خود، به روابط «هم‌خانگی» منجر می‌شود. این الگوی جدید همه ویژگی‌های دسته قبل (دوست‌دختر- دوست‌پسر)را دارد با این تفاوت که این افراد با یکدیگر زندگی «زیر یک سقف» را نیز تجربه می‌کنند و زندگی اقتصادی مشترکی دارند.

روابط هم‌خانگی رقیب جدی نهاد ازدواج است و خود را در قامت «ازدواج غیررسمی» باز می‌نمایاند؛ الگویی از رابطه که بسیاری از تعهدات و شرایط ازدواج را دارد، اما از قوانین، سنت‌ها و محدودیت‌های آن گریزان است.

در تمامی موارد هم‌خانگی در این تحقیق، دو شریک افرادی شاغل و با تحصیلات دانشگاهی و تفکراتی روشن‌فکرانه‌اند که معمولاً به بهانه تجربه زندگی مجردی و مستقل، از خانه پدری بیرون آمده‌اند و بدون آن‌که والدین را از ماجرا باخبر کنند به زندگی مشترک با یکدیگر روی آورده‌اند.

احساس استقلال و رهایی از بند سنت‌های جامعه از مهم‌ترین علل شکل‌گیری این روابط از سوی این سوژه‌ها عنوان شده است.احساسی که در بسیاری از موارد به بهانه شکنندگی شدید این روابط تمام می‌شود.

 

3.    روابط ضدعاشقانه

«روابط ضدعاشقانه» ظاهری عاشقانه، اما محتوایی آمیخته با فریب دارند. ویژگی روابط ضدعاشقانه، «چندهمسری پنهان» است. در این روابط نیز عنصر«پول»، نه به‌صورت مستقیم که بیش‌تر در نقش هدیه تبادل این هدایا، در رابطه‌های سوژه حضور دارد.

مشخصه بارز بیشتر این سوژه‌ها رابطه‌های اجتماعی بسیار با جنس مخالف است. در روابط ضدعاشقانه، عشق ابزاری برای شهوت است؛ وسیله‌ای برای تنوع بیش‌تر در رابطه‌های جنسی که طعم عاطفه دارند: عاطفه‌ای که از جنس فریب است. در این دسته، عشق برای افراد منبع الهام نیرویی درونی برای پالایش غرایز نیست که خود بهانه‌ای برای ارضای غرایز است. دوام این رابطه به‌ظاهر عاشقانه به‌دروغ بستگی دارد که طرفین با موفقیت به یکدیگر می‌گویند.

بابک، 25 ساله، دانشجوی فوق‌لیسانس و غیرشاغل می‌گوید:

"باید برای دختر فیلم بازی کنی تا اون راضی بشه باهات ادامه بده و به خواسته‌هات تن بده (فریب در رابطه). من با اون دخترهایی که به‌راحتی پا نمی‌دادن تریپ ازدواج می‌ریختم (وعده‌های دروغین) و نشون می‌دادم که خیلی دوسشون دارم و برام خیلی مهم‌اند. (عشق بهانه‌ای برای فریب جنسی)...باید دختر رو مطمئن کنی تا باهات بیاد."

فرشید، 23 ساله، لیسانس و غیر شاغل می‌گوید:

 "من شده هم‌زمان با پنج نفر دوست بودم، بدون اینکه هر کدومشون بدونن (چندهمسری پنهان). بعد اسم هاشون رو روی کاغذ نوشته بودم که یه وقت قاطی نکنم و یکی رو به‌جای یکی دیگه صدا نزنم. از این سوتی‌ها زیاد دادم. اسم‌ها رو بعضی موقع ما اشتباه می‌گفتم یا وقتی با یکی بودم اون یکی زنگ می‌زد و این می‌فهمید... اما دیگه به‌تدریج باتجربه‌تر شدم و یاد گرفتم که به این راحتی سوتی ندم." (فریب عاشقانه)

هدف مردها از روابط ضدعاشقانه، در مرحله اول، رسیدن به تنوع جنسی است. در صورت کامیاب‌نشدن و حتی گاهی به‌صورت موازی، اهدافی دیگر را نیز در برنامه‌های خویش قرار می‌دهند، اما زن‌ها معمولاً به دنبال اهداف مالی‌اند و فریب را به سمت مسایل اقتصادی می‌برند.

امروزه روابط ضدعاشقانه عشق را به امری تجاری تبدیل کرده است؛ عشقی که می‌توان آن را دائماً به افراد متعدد عرضه کرد و تقاضای خدمات داشت. نکته مهم این است که تفاوت روابط عاشقانه و روابط ضدعاشقانه فقط در ذهن سوژه است. رفتار بیرونی این دودسته شباهت‌های بسیاری به یکدیگر دارند و همین امر سبب می‌شود بسیاری از افراد بی‌تجربه، به‌راحتی فریب بخورند و عشق خود را به بهایی اندک بفروشند و کینه‌ای شدید به جنس مخالف و هرگونه روابط عاشقانه پیدا کنند و خود در مرحله بعد، برای انتقام از جامعه به سمت روابط ضد عاشقانه کشیده شوند.

شیرین 24ساله، لیسانس و غیر شاغل می‌گوید:

"اکثر پسرا فقط به خودشون فکر می‌کنن (فرآیند تعمیم ارزیابی منفی از جنس مخالف) فقط کافیه یه کم باهاشون خوب باشی تا ببینی به چه سرعتی می خوان ازت سوء استفاده کنن (احساس فریب). با اونا باید مثل خودشون برخورد کرد (شکل‌گیری دیدگاه‌های انتقام گرایانه) ... با نفر قبلی که بودم ازش یه سکه کندم و یه عطر گرون. سکه رو برای تولدم گرفت."

 سعیده؛ 22ساله، لیسانس و غیرشاغل می‌گوید:

 "به بهونه ایام خاص، چیزای خوبی می تونی از پسرا بگیری... من ماه تولدم تو هر رابطه‌ای دایم تغییر می‌کنه (عشق بهانه‌ای برای فریب اقتصادی). معمولاً بعد از چند هفته آشنایی و طرح رفاقت ریختن، یه جوری برنامه می‌ریزم که مثلاً بدون اینکه خودم بخوام، به صورت اتفاقی بفهمه که چند روز دیگه تولدمه و اون هم به‌هرحال اگه بخواد باهات بمونه مجبوره برای تو یه چیز درست‌وحسابی بخره دیگه." (فراجنسیتی شدن الگوهای فریب)

 

4.    روابط مبتنی بر عشق سیال

این نوع رابطه از متأخرترین الگوهای رابطه در زیرپوست جامعه شهری است. از نگاه سوژه‌های دسته جدید، عشق رمانتیک پیش از ازدواج یک ضعف عمده دارد و آن‌هم اینکه هرلحظه ممکن است هر یک از طرفین این رابطه را ترک کند. به همین سبب ناامنی عاطفی در این رابطه‌ها بسیار بالاست. نوعی ناپایداری که خود ریشه‌های اجتماعی و اقتصادی متنوعی دارد. لذا به‌تدریج بسیاری از افراد به تجربه دریافته‌اند که برای رابطه‌ای احتمالاً ناپایدار انرژی عاطفی چندانی نگذارند که در زمان جدایی آسیب چندانی نبینند. از طرفی تعهدات متقابل در حالت پیشین عامل محدودکننده برای سوژه‌های جدید پنداشته می‌شود. این عامل در کنار عوامل دیگر زمینه شکل‌گیری عشق سیال را در جامعه فراهم کرده‌اند.

عشق سیال محصول دوران مدرنیته متأخر و رویکردهای پسامدرن در غرب است. در این الگوی جدید مفهوم عشق بازتعریف شده و در قاب نسبیتی شدید قرارگرفته است. این الگوی جدید از رابطه تعهدهای سخت‌گیرانه و مطلق رایانه عشق رمانتیک را نقض می‌کند و منکر ضرورت روابط صمیمانه و متعدانه است.

از طرف دیگر فضای غالباً روشن فکرانه آن از فریب گریزان است. به همین سبب ویژگی عشق سیال نه رفتن به سمت الگوهای پنهان‌کاری، بلکه چندهمسری آشکار است و هدف آن تنوع بیشتر، تعهد کمتر و آزادی بیشتر در رابطه‌هایی است که صورتی نسبتاً دوستانه دارند.

در روابط مبتنی بر عشق سیال مانند روابط عاشقانه و ضدحال عاشقانه روابط جنسی با پول خریدوفروش نمی‌شوند. هرچند، در این روابط عنصر پول حضوری مشخص دارد اما نه آشکارا به منزله ابزاری مادی و شی واره بلکه به منزله ابزاری کارکردی و عاطفی به نمایش در می‌آید. در این روابط پول بیشتر در قالب صورت‌هایی چون هدایای متقابل حضور و نمود دارد.

از این نکته نیز نباید غافل ماند که عشق سیال در واقع عشق نیست؛ که رابطه‌ای دوستانه است. در الگوی جدید عشق ضعیف و رقیق می‌شود، اما هم چنان در قالب‌هایی دیگر به حیات خود ادامه می‌دهد. انسان با تفکر پسامدرن عشق نمی‌ورزد که مهر می‌ورزد و طرفدار دوستی است و نه صمیمیت‌های شدید. بخشی از وجود را می‌دهد و نه کل آن را. او می‌کوشد تعداد بیشتری را به میزان کمتری دوست بدارد. چراکه این عمل را نوعی بیمه می‌داند. بیمه‌ای در مقابله با آفت‌های عشق رمانتیک پیش از ازدواج در دوران معاصر.

(در همین زمینه: همه ناگفته‌ها از "عشق در دنیای معاصر" از منظر جامعه‌شناسی)

بیتا، 22 ساله، لیسانس و شاغل می‌گوید:

"من اول خودم رو دوست دارم و برای طرفم هر کاری نمی‌کنم. قرار نیست همه چیزم رو به پای اون بریزم (شکل‌گیری الگوهای فردیگرایی شدید)... باید طرفم خیلی ویژگی‌های خاص داشته باشه تا ازش خوشم بیاد.... از هرکسی برای یه چیزی خوشم می‌آد. یکی رو به خاطر این‌که اهل کتابه، یکی اهل شعرو سینماست، بعضی‌ها رو هم به‌خاطر مسائل جنسی." (جست‌و‌جوی انواع نیازها در افراد گوناگون، پیدایش دوستی‌های متکثر)

مسعود، 28 ساله، فوق‌لیسانس و شاغل می‌گوید:

"من با خیلی از دخترها دوستم (احساس تعلق عاطفی)، ولی در واقع با هیچ‌کدومشون هم نیستم (دوستی‌های متکثر) و نمی‌ذارم رابطه‌ام با اونا خیلی صمیمی بشه. اگه کسی بخواد خیلی نزدیک بشه، جلوش رو می‌گیرم (ناپایداری شدید، نداشتن تعهد)... شده تو یه هفته، با چهار نفر مختلف رابطه داشتم؛ اما هیچ تعهد خاصی هم بین ما نبوده و نیست." (روابط دوستانه جایگزینی برای روابط عاشقانه)

قرار گرفتن در موقعیت عشق سیال، در بسیاری از سوژه‌های این دسته، نه الزاماً امری دفعی که «مرحله نهایی» از شکل‌گیری تغییرات ذائقه جنسی در آنان بوده است؛ شیوه و مرحله‌ای از رابطه که فقط عده معدودی از سوژه‌های فعال در روابط پیش از ازدواج در آن قرا دارند و بسیاری از سوژه‌های دیگر، به علل متفاوت و جذابیت‌های گوناگون الگوهای پیشین، در آن دسته‌ها باقی می‌مانند.

افشین، 30 ساله، فوق‌لیسانس و شاغل می‌گوید:

"ببین، یه حالت روان‌شناختی داره. وقتی تو با یه نفر وارد رابطه‌ای بشی که عاشقانه جلو بره. عاطفه داشته باشه، مخصوصاً اگه دوره‌اش یه مقدار طولانی بشه، کندن و قطع کردنش برات خیلی سخت می‌شه (عشق رمانتیک مقدمه عشق سیال)، ولی اگه رابطه اولیو دومی رو بتونی رد کنی، دیگه از این به بعد رابطه عاشقانه برات عادی می‌شه، ولی واجب. یعنی این‌که دیگه نمی‌تونی تنها باشی، چون تنهایی خیلی بیش‌تر از اون حالتی که قبلاً با کسی نبودی تو رو اذیت می‌کنه ولی، درعین‌حال، نمی‌تونی هم فقط با یک نفر باشی و به اون عشق بورزی." (عادی شدن عشق، شکل‌گیری روابط دوستانه متکثر)

دست‌یابی به یک مدل سنخ‌شناسانه

به گزارش مهرخانه، اگرچه شناسانایی و دسته‌بندی الگوهای متفاوت روابط جنسی پیش از ازدواج از طریق تحقیقات کیفی میسر است، تعیین سهم و وزن هریک از دسته‌های مذکور در لایه‌های پنهان روابط شهری مستلزم تحقیقات کمی و کیفی توأمان است که از عهده این تحقیق، به تنهایی خارج است.

با توجه به شناخت الگوهای گوناگون روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران، آن‌ها را می‌توان به شش دسته تقسیم کرد:

 1. روابط آزاد (الگوهای روسپی‌گری)؛

 2. روابط صیغه‌ای؛

 3. روابط مبتنی بر فریب؛

 4. روابط دوست‌دختر-دوست‌پسر؛

 5. روابط هم‌خانگی؛

 6. روابط مبتنی بر عشق سیال.

 

اگر بخواهیم الگوهای متفاوت روابط جنسی پیش از ازواج را با اصطلاحی توصیف کنیم که در مطالعات فرهنگی و جامعه‌شناختی در زمره پرکاربرترین اصطلاحات است، باید بگوییم که این روابط انواع متعددی از «گفتمان» را پدید می‌آورند.

براین اساس، این «شش دسته الگو» در سه گونه «گفتمان» متفاوت تفکیک می‌شوند: 1. «گفتمان پیشامدرن» (دسته‌های اول و دوم)؛ 2. «گفتمان مدرن» (دسته‌های سوم، چهارم، و پنجم)؛ و 3. «گفتمان پسامدرن» (دسته ششم).

این سه نوع گفتمان، سه گونه رویکرد فکری و رفتاری متفاوت‌اند که در کنار هم، درون جامعه ایرانی حضور دارند. میزان امکانات در دسترس و جامعه‌پذیری متکثر سوژه‌های گوناگونی را در جامعه بازتولید کرده است؛ سوژه‌هایی که «نیاز مشترک» را به «گونه‌های متفاوتی» پاسخ می‌گویند.

لازم به ذکر است این پژوهش با عنوان کامل "سنخ‌شناسی الگوهای روابط جنسی پیش از ازدواج در ایران" توسط دکتر محمدتقی آزادارمکی انجام شده و سال 1390 در فصلنامه جامعه‌پژوهی فرهنگی منتشر شده است.