دربسیاری موارد زوجین از بارحقوقی تعهدی که می دهند بی اطلاعند
عقد ازدواج قراردادی است که براساس آن حقوق و تکالیف مشخصی بر عهده زوجین قرار می گیرد. قراردادی که شاید زوجین به خاطر حال و هوای روزهای نخست زندگی کمتر به آن و تعهداتی که به واسطه اش برعهده می گیرند توجه می کنند. شاید این عادت مردم ماست که نخوانده پای قراردادها را امضا می کنند و بدون اطلاع از بندهای آن مفاد قرارداد را می پذیرند و متعهد به اجرایش می شوند. بسیاری از دخترها و پسرهای جوانی هم که برای ازدواج به دفترهای ازدواج و طلاق مراجعه می کنند از این قاعده مستثنا نیستند و بیش از آن که توجه شان معطوف به عقد و شرایطی که تحت عنوان شرایط ضمن عقد یا عقد خارج لازم امضا می کنند باشد تنها به حاشیه هایی چون مراسم عروسی، جهیزیه و مسکن و... معطوف است
شرایط ضمن عقد یا عقد خارج لازم شرایطی است که براساس آن مرد در مواردی مشخص به زن وکالت می دهد. یعنی زن از اختیار و اراده مرد برای انجام کار استفاده می کند و قانون گذار این حق را به زوجین داده تا مرد مواردی را از اختیاراتش به همسرش در قالب وکالت بدهد. شرایطی چون حق طلاق، حق حضانت فرزندان، تعیین تکلیف دارایی های به دست آمده در حین زندگی مشترک، شرط تحصیل، شرط اشتغال و... که البته ۱۲ مورد نیز به عنوان شرایط ضمن عقد در سند نکاحیه درج شده و زوجین می توانند با توافق قبلی آن ها را قبول کنند. اما آشنا کردن زوج های جوان پیش از جاری شدن صیغه عقد ازدواج با این شرایط و تعهداتی که با قبول کردنشان بر عهده می گیرند موضوعی است که شورای عالی قضایی برعهده سردفتران عقد و ازدواج قرار داده است.
براساس بند ۱۷۸ مجموعه بخش نامه های ثبتی سازمان ثبت اسناد مصوب شورای عالی قضایی، سردفتران مکلفند از لحاظ شرعی و قانونی پیش از انشاء عقد ازدواج شروط مندرج را در سند نکاحیه برای زوجین قرائت و تک تک شرط ها را به آن ها تفهیم کنند. براساس این قانون سردفتر موظف است پیش از اجرای صیغه عقد به زوجین تذکر دهد که قبول شرایط مندرج در نکاحیه الزامی نیست و منوط به توافق طرفین است. اما نکته پایانی این قانون پی گرد انتظامی برای سردفترانی است که از این قانون تخطی کنند و شرایط ضمن عقد را به زوجین تفهیم نکنند. در این بین اما بسیارند زوج هایی که هنگام عقد نه تنها با شرایط ضمن عقد آشنا نبوده اند بلکه بدون هیچ گونه توضیحی از سوی سردفتران عقد و ازدواج تمام شروط ضمن عقد مندرج در سند نکاحیه را امضا کرده اند. یکی از سردفتران عقد و ازدواج که سابقه ای ۲۵ ساله در این امر دارد درخصوص شرایط ضمن عقد و تفهیم آن ها از جانب سردفتر به زوجین می گوید: وظیفه قانونی سردفتر توضیح شرایط ضمن عقد به زبان ساده و قابل فهم برای زوجین است چرا که امضای شرایط ضمن عقد به معنای پذیرش مسئولیت است.
وی در ادامه می گوید: وقتی زوجین برای گرفتن معرفی نامه به منظور مراجعه به آزمایشگاه به دفترخانه مراجعه می کنند شرایط ضمن عقد را همراه با توضیحات در اختیارشان قرار می دهیم. پس از آن هم در روز عقد و پیش از جاری شدن صیغه عقد تمام شرایط ضمن عقد را به زبان ساده و قابل درک برای زوجین توضیح می دهیم چرا که تعداد کمی از مراجعان با شرایط ضمن عقد و بار حقوقی آن آشنایند و عمدتا اطلاعات کمی در این باره دارند.
وی تشریح شرایط ضمن عقد و به طور کلی حقوق خانواده را در فرصت کوتاه قبل از عقد ناکارآمد می داند و معتقد است: آشنایی با حقوق خانواده باید در قالب کتاب ها و واحدهای درسی در آموزش و پرورش و دانشگاه ها به جوانان ارائه شود چرا که ازدواج امری است که تمام جوانان روزی با آن مواجه می شوند. وی اما تاکید دارد: نباید از وظیفه قانونی سردفتران در تفهیم عقد خارج لازم به زوجین غافل شد، چرا که زوج های جوان در ابتدای ازدواج به دلیل حال و هوایی که دارند کمتر به مسائلی که متعهد به انجامشان می شوند توجه دارند و بخش عمده ای از موارد طلاق به دلیل ناآگاهی زوجین از شرایط ضمن عقد و موارد مشابه است . این سردفتر به ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی اشاره می کند، قانونی که طبق آن بقا و دوام زندگی در دست زوج است و مرد می تواند هر زمان که بخواهد به شرط پرداخت حقوق زن، زن را طلاق دهد. با تعیین برخی شرایط ضمن عقد زوج بعضی اختیاراتش را به همسرش واگذار می کند، شرایطی چون حق طلاق، تحصیل، اشتغال و ... وی احساس مسئولیت و درک فلسفه ازدواج را پایه اصلی دوام زندگی مشترک می داند و می گوید: نوع نگاه به زندگی، داشتن تربیت دینی و خدا ترس بودن و نگاه الهی به زندگی سبب پایداری خانواده می شود. اما متأسفانه در چند سال اخیر نگاه اقتصادی و مادی به ازدواج، سبب سست شدن پایه های زندگی شده است. چرا که چنین ازدواج هایی به محض از بین رفتن زیرساخت های اقتصادی و مادی از هم می پاشد، مواردی که این سردفتر تعداد زیادی را از آن ها به خاطر دارد.
وی در ادامه می گوید: ۱۲ شرط در حال حاضر در سند نکاحیه درج شده که زوجین در قبول یا رد آن ها مختارند. علی مظفری نایب رئیس کانون سردفتران ازدواج و طلاق درباره علت کوتاهی برخی سردفتران در تفهیم شرایط ضمن عقد به زوجین به خراسان می گوید: طبق قانون سردفتران مکلفند شرایط ضمن عقد را به زبانی ساده و قابل فهم برای زوجین توضیح دهند. با این حال ممکن است عده ای از سردفتران به دلایلی این کار را انجام ندهند. وی در توضیح علل انجام ندادن این کار توسط سردفتران می گوید: برخی از سردفتران عقد و ازدواج خودشان آشنایی کافی با مسائل حقوقی ندارند و به همین دلیل قادر به توضیح بار حقوقی شرایط ضمن عقد نیستند.
مظفری به آمار ۷۰ درصدی سردفتران اشاره می کند که زوجین را پیش از عقد با شرایط ضمن عقد آشنا می کنند و می گوید: طبق آخرین آماری که کانون تهیه کرده است و براساس آمارهای حاصل از کلاس های کاربردی که برای سردفتران برگزار می شود مشخص شده که ۷۰ درصد از سردفتران تهران علاوه بر این که خودشان از تمام شرایط آگاهند زوجین را نیز پیش از انشاء عقد با این شرایط آشنا می کنند. (به عبارتی ۳۰ درصد سردفتران این کار را انجام نمی دهند).
وی در ادامه می گوید: زوجین می توانند از سر دفتر به خاطر توضیح ندادن عقد خارج لازم شکایت کنند اما باید به این نکته توجه داشته باشند که ناآگاهی از شرایط امضا شده توسط طرفین رافع مسئولیتشان نیست و تنها در صورت شکایت و مشخص شدن قصور سردفتر وی به جریمه نقدی و یا یک تا ۲ ماه انفصال محکوم می شود.
نایب رئیس کانون سردفتران ازدواج و طلاق علت ناآشنا بودن برخی سردفتران را ضابطه مند نبودن این شغل در گذشته می داند و می گوید: بعضی از سردفتران قدیمی به دلیل داشتن تحصیلات پایین با این موارد آشنا نیستند.لزوم تفهیم شرایط ضمن عقد برای تمام زوجین امری ضروری است چرا که برخی افراد به دلیل آشنا نبودن با بار حقوقی برخی کلمات ممکن است با برداشتی نادرست، شرطی را امضا کنند که در آینده مشکلات بسیاری را برایشان به وجود آورد.
حق طلاق و دادن آن به زن از طرف مرد به عنوان یکی از شرایط ضمن عقد در بعضی موارد با بذل مهر از طرف زن و یا عدم بذل مهر در دفاتر به ثبت می رسد که در صورت عدم تفهیم بذل یا عدم بذل مهریه از طرف سردفتر، می تواند در آینده مشکلاتی را برای طرفین ایجاد کند.
یکی از سردفتران تهران با اشاره به این موضوع، به عندالمطالبه و عندالاستطاعه بودن مهریه و آوردن آن در سند نکاحیه اشاره و تاکید می کند: سردفتر موظف است مفهوم این دو واژه را برای زوجه توضیح دهد چرا که در صورت ذکر عندالاستطاعه بودن، مرد می تواند از دادن مهریه زن به بهانه های مختلف خودداری کند.
فرهاد تجری نایب رئیس کمیسیون حقوقی مجلس شورای اسلامی نیز بی خبر بودن مردم را از شرایط ضمن عقد و امضای ناآگاهانه شروط توسط زوجین در بسیاری از موارد تایید می کند و می گوید: در بسیاری از موارد زوجین از بار حقوقی تعهدی که می دهند بی اطلاعند و دفترهای ازدواج و طلاق نیز آن ها را به زوجین تفهیم نمی کنند. البته ناآگاهی رافع مسئولیت امضاکننده نیست و امضاکننده چه آگاه باشد و چه ناآگاه مکلف به اجرای تعهداتش است. وی برخی مشکلات به وجود آمده را در طول زندگی به دلیل آگاه نبودن از حقوق خانواده می داند و می گوید: بعضی افراد به علت بی اطلاعی از بار حقوقی مواردی که پذیرفته اند مشکلات عدیده ای برای همسرشان ایجاد می کنند.وی نداشتن احساس مسئولیت را مشکل سر دفترانی می داند که شرایط را به زوجین تفهیم نمی کنند.
با تمام این تفاصیل جهل به قانون مانع از اجرای آن نیست و زوجین موظفند تک تک تعهداتشان را که دانسته و ندانسته هنگام ازدواج امضا کرده اند اجرا کنند.
منبع:روزنامه خراسان
