آیا زن می‌تواند ضمن عقد شرط کند که شوهرش همسر دوم نگیرد؟
از جمله شروط ضمن عقد نکاح اینجانب، عدم ازدواج دوم است. چنان‌چه با داشتن همسر دایم به دلیل عسر و حرج ایجادشده توسط زوجه، اقدام به ازدواج موقت نمایم، آیا از نظر شرعى ازدواج مذکور [ازدواج موقت] باعث فراهم‌کردن موجبات طلاق از ناحیه زوجه دایم مى‌گردد؟
ازدواج نیز عقد است و آنچه در مورد عقود مطرح است، آنست که طرفین عقد می‌توانند شروطی را به عنوان شروط ضمن عقد مطرح کنند؛ در چنین حالتی طرفین نیز ملزم به انجام و رعایت شروط مطرح‌شده خواهند بود.
به گزارش مهرخانه، با توجه به اهمیت این مسئله در عقد ازدواج و برای آشنایی بیشتر با شروطی که صحیح هستند و قابلیت طرح دارند، به بررسی آرای فقها در مورد شروط عقد ازدواج می‌پردازیم.
شرط ضمن عقد
سؤال: آیا زوجه ضمن عقد نکاح، می‌تواند هر نوع شرطى بگذارد؟؛ به این معنا که او در گذاردن هر نوع شرطى آزاد باشد و با اشکالى مواجه نباشد، ولى مرد بتواند شروطى که قادر به انجام آن‌ها نیست را قبول نکند؟
پاسخ: آیت‌الله بهجت در پاسخ به این سؤال می‌فرمایند: هر شرطى که شرعاً صحیح باشد را با توافق زوج ضمن عقد حق دارد قرار دهد و اگر زوج قبول نکرد، آن شرط نافذ نیست.
سؤال: اگر هنگام عقد زوج شرایطى را قبول کند، ولى بعد از ازدواج از شرط خود تخلف کند، چه حکمی دارد؟
- پاسخ: آیت‌الله بهجت می‌فرمایند: اگر شرط صحیح و نافذ بوده، تخلف از آن حرمت تکلیفى دارد و قابل الزام است، اما حق فسخ نمى‌آورد.
- سؤال: امروزه عاقد با گرفتن کلیه شروط مذکوره در قباله، بدون قرائت شروط، صیغه را جارى می‌کند و حال آن‌که اگر مرد این شروط را بداند، ممکن است قبول نکند. در صورت جهل به شروط، وظیفه چیست؟
- پاسخ: آیت‌الله بهجت فرمودند: باید شروط مذکوره به زوجین تفهیم شود.
شرط تمکین
- سؤال: آیا در عقد دایم مى‌توان شرط کرد که بین زن و مرد نزدیکى صورت نگیرد؟
- پاسخ: آیت‌الله بهجت معتقدند: اگر شرط عقلایى و غیرسفهى باشد، نافذ است. ازطرفی آیت‌الله مکارم‌شیرازی فرمودند: در نکاح دائم این شرط اشکال دارد، ولی در نکاح موقت اشکال ندارد و در هر حال مبطل نیست.
- سؤال: اگر نوع و مقدار تمکین توسط زن شرط شود، در چه صورتى لازم‌الاجرا است؟ آیا باید لزوماً ضمن عقد نکاح باشد، یا این که اگر بعد از آن باشد و مورد قبول زوج باشد نیز قابل قبول است؟
- پاسخ: آیت‌الله بهجت می‌فرمایند: اگر ضمن عقد شرط شود با فرض عقلایى‌بودن و سفهى‌نبودن، لازم‌الاجرا است.
شرط ازدواج مجدد
- سؤال: نظر حضرت‌عالی در مورد شرط عدم ازدواج مجدد چیست؟
- پاسخ: آیت‌الله مکارم‌شیرازی می‌فرمایند: این شرط از نظر فقهی صحیح نیست، ولی گاهی عناوین ثانویه ایجاب می‌کند که حکومت، ازدواج مجدد را محدود سازد.
- سؤال: آیا زن می‌تواند در ضمن عقد ازدواج، شرط کند که شوهر او همسر دوم اختیار نکند؟
- پاسخ: حضرات آیات خمینی (ره)، خامنه‌ای، بهجت، فاضل‌لنکرانی، مکارم‌شیرازی و نوری‌همدانی معتقدند: خیر، این شرط صحیح و نافذ نیست؛ ولی اگر شرط کند که زن وکیل شوهر باشد و چنان‌چه شوهر ازدواج مجدد کند، خود را طلاق دهد، صحیح است. آیت‌الله وحیدخراسانی نیز این شرط را بنابر احتیاط واجب صحیح و نافذ ندانسته‌اند.
برخلاف این عده حضرات آیات تبریزی، سیستانی و صافی‌گلپایگانی می‌فرمایند: این شرط صحیح و نافذ است و اگر شوهر بعد از ازدواج به این شرط عمل نکرد و ازدواج مجدد نمود، گناه کرده است.
- سؤال: مردی ضمن عقد شرط کرده بود که ازدواج مجدد نکند. آیا در صورت تخلف و تجدیدفراش، زن حق فسخ عقد را دارد یا مرد فقط عمل حرامی مرتکب شده است؟
- پاسخ: آیت‌الله بهجت فرمودند: این شرط اگر به معناى سلب حق بوده است، اصلاً صحیح و نافذ نیست و اگر به نحو صحیحى بوده است، شرط در ضمن عقد نکاح خیارآور نیست، هر چند الزام‌آور هست.
- سؤال: از جمله شروط ضمن عقد نکاح اینجانب، عدم ازدواج دوم است. چنان‌چه با داشتن همسر دایم به دلیل عسر و حرج ایجادشده توسط زوجه، اقدام به ازدواج موقت نمایم، آیا از نظر شرعى ازدواج مذکور [ازدواج موقت] باعث فراهم‌کردن موجبات طلاق از ناحیه زوجه دایم مى‌گردد؟
- پاسخ: آیت‌الله بهجت فرموده‌اند: خیر و ازدواج مذکور جایز و صحیح بوده است و اگر شرط شده است که در صورت ازدواج دوم مطلقاً زوجه در طلاق وکیل باشد، شرط صحیح است و ازدواج دوم بر ازدواج موقت هم صدق مى‌کند؛ هر چند عقد مزبور به دلیل عسر و حرج انجام گرفته باشد، مگر مدت به اندازه‌اى کم باشد که به مجرد اطلاع زوجه، مدت منتفى شده باشد که ممکن است مشمول شرط نباشد.
شرط تحصیل و محل سکونت
- سؤال: اگر زن هنگام ازدواج (در ضمن عقد) با شوهر، شرط کند که اجازه ادامه تحصیل در دانشگاه را بدهد، آیا اکنون مى‌تواند از شرط خود دست بردارد و اجازه ندهد؟
- پاسخ: حضرات آیات خمینی (ره)، فاضل‌لنکرانی، مکارم‌شیرازی، سیستانی، وحیدخراسانی، نوری‌همدانی و صافی‌گلپایگانی معتقدند: خیر، شما مى‌توانید بدون اجازه شوهرتان، به تحصیل ادامه دهید. آیت الله بهجت در توضیح این شرایط می فرمایند: اگر اجازه اولِ زوج، شرط ضمن عقد نبوده است، زوج مى‌تواند از اجازه‌اش برگردد و در این صورت خروج از منزل هم براى زوجه حرام است.
- سؤال: در ضمن عقد، زوجه شرط مى‌کند به اینکه زوج حق ندارد بدون رضایت زوجه او را مثلاً از شهر مقدس قم به جاى دیگر ببرد. پس از ازدواج زوجه با رضایت خودش با زوج در روستا زندگى کرده‌اند. پس از مدتى به قم برگشته و مى‌گوید که من نمى‌توانم در جاى دیگر زندگى کنم و از زوج مى‌خواهد که محل سکونت و مایحتاج وى را در قم تأمین کند. زوج هم می‌گوید که باید بروند در روستا زندگى کنند، آیا زوجه می‌تواند از رفتن به روستا استنکاف کرده و مسکن و مخارج در قم را از زوج مطالبه کند؟ یا اینکه پس از رفتن وى از قم به خارج قم، حق قبلى از بین می‌رود؟ به عبارت دیگر آیا با رفتن زوجه از قم به خارج قم، حق اختیار مسکن وى ساقط می‌شود یا خیر؟
- پاسخ: آیت‌الله فاضل‌لنکرانی می‌فرمایند: در فرض سؤال که زوجه از شرط ضمن عقد چشم‌پوشى کرده و با رضایت خود عملاً حق اختیار مسکن خود را اسقاط کرده است، دیگر نمی‌تواند از رفتن استنکاف و سرپیچى کند.
- سؤال: دخترم را شوهر دادم مشروط بر اینکه او را از قم بیرون نبرد. و اما شوهر برخلاف شرط، او را از قم به شهر دیگر برد و زمانى که به او اعتراض کردم، دختر را رها کرد و نفقه هم نداد. تکلیف چیست؟
- پاسخ: آیت‌الله فاضل‌لنکرانی معتقدند: لازم است بر طبق شرط عمل کند؛ و در صورت تمکین زوجه، لازم است نفقه را بپردازد.
