تکالیف دفاتر ازدواج و طلاق در قانون جدید حمایت از خانواده چیست؟

قبل از تشکیل مجالس قانونگذاری احکام شرعی و قواعد عرفی بر روابط مردم حکومت می‌کرد؛ از این رو ثبت وقایع ازدواج و طلاق ضرورتی نداشت و صرف رعایت تشریفات شرعی کفایت می‌کرد. اما به تدریج با گذشت زمان و پیشرفت جوامع برای نظارت بر امر حساس ازدواج و طلاق در جامعه و تسهیل اثبات آن در دعاوی احتمالی، ثبت این وقایع ضروری شد و به دنبال آن دفاتر ازدواج و طلاق مسئول ثبت این وقایع شدند.

به گزارش پایگاه آموزشی مهداد، حال باید دید که با تصویب قانون جدید حمایت خانواده مصوب 1391 در روند ثبت ازدواج و طلاق و نقش دفاتر ازدواج و طلاق تغییری به وجود آمده است یا نه؟

رعایت تشریفات ثبت وقایع ازدواج و طلاق در فصول چهارم و پنجم قانون جدید حمایت از خانواده آمده است؛ از جمله موارد مطرح در این قانون نظامات دولتی و تکالیف انتظامی سردفتران ازدواج و طلاق است که رعایت نکردن آنها در قوانین سابق و قانون جدید، تعقیب انتظامی متخلف را در پی ‌دارد. ماده 56 قانون جدید با نسخ قوانین پراکنده قبلی و مجازات متعددی که برای سردفتران وجود داشت، تقریبا مجازات واحدی را که محرومیت از اشتغال به سردفتری است وضع کرده است.

تکالیف سردفتران ازدواج

در ماده 23 به مطالبه و اخذ گواهی پزشکی معتبر مبنی بر عدم اعتیاد به مواد مخدر و عدم ابتلا به بیماری‌های مسری (سیفلیس، تالاسمی و...) و نیز واکسیناسیون زوجین، قبل از ثبت ازدواج اشاره شده است. قانون سابق مبنی بر اخذ گواهی تزریق واکسن ضد کزاز بانوان نیز در حال حاضر منسوخ شده است.

این تبصره در ابداعی جدید این اجازه را به دفاتر ازدواج داده است تا در صورتی که گواهی‌های صادره بر وجود اعتیاد یا بیماری زوجین دلالت کند، با اطلاع طرفین، ازدواج را ثبت کند.

متخلف از انجام تکالیف مورد اشاره، در قوانین سابق با مواردی همچون حبس تادیبی، جریمه نقدی و انفصال موقت و نهایتا با رعایت شرایط و دفعات ارتکاب تخلف به لغو پروانه سردفتری محکوم می‌شد، اما مورد اخیر با توجه به حساسیت‌های شغلی سردفتران و موقعیت اجتماعی ایشان، نسبت به قانون جدید، بهتر به نظر می‌رسد.

دفاتر ازدواج مکلفند که در اجرای ماده 1060 قانون مدنی، قبل از ثبت ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی اجازه‌نامه مخصوص دولت (وزارت کشور) را اخذ کند.

با توجه به عدم نسخ ماده 16 قانون حمایت از خانواده مصوب 1353 در خصوص ازدواج مجدد، دفاتر ازدواج همانند گذشته مکلفند قبل از ثبت ازدواج مجدد مردان متاهل، حکم صادره از سوی دادگاه خانواده در خصوص تجویز ازدواج مجدد را مطالبه کنند.

در قانون سابق برای سردفتری که بدون گرفتن حکم دادگاه اقدام به ثبت ازدواج مجدد می‌کرد، در صورت علم به موضوع، مجازات حبس تا یک ‌سال در نظر گرفته شده بود و تعقیب کیفری وی، حتی در صورت گذشت همسر اول مرد، پیش‌بینی شده بود که این مجازات به موجب نظریه شورای نگهبان برخلاف شرع اعلام شده است.

تکالیف سردفتران طلاق

بر اساس ماده 24 سردفتران طلاق، باید در ثبت طلاق گواهی عدم امکان سازش که مخصوص طلاق توافقی و یا طلاق به تقاضای مرد است و عنداللزوم حکم دادگاه را در طلاق به تقاضای زن مطالبه و اخذ کنند. در قوانین سابق نیز در صورت عدم اخذ گواهی عدم امکان سازش، مجازات سلب صلاحیت برای سردفتر منظور شده بود.

همچنین سردفتران طلاق طبق ماده 31، موظفند که در ثبت طلاق گواهی معتبر پزشکی مبنی بر بارداری یا عدم بارداری زوجه را مطالبه و بایگانی کنند.

ماده 31 مقرر می‌دارد؛ ارائه گواهی پزشک ذی‌صلاح در مورد وجود جنین یا عدم آن برای ثبت طلاق الزامی است، مگر آنکه زوجین بر وجود جنین اتفاق نظر داشته باشند. بنا‌بر ظاهر ماده مذکور، در صورت اظهار زن و مرد و اتفاق نظر آنان مبنی بر وجود جنین، نیازی به اخذ گواهی تائیدیه بارداری نیست؛ ولی در صورت اظهار زن و مرد بر عدم بارداری یا اختلاف نظر آنان، اخذ گواهی پزشکی ضرورت دارد.

سردفتران در ثبت طلاق‌های مستند به احکام و آرا صادره در خارج کشور، باید تنفیذ احکام مزبور را از محاکم ذی‌صلاح داخل کشور درخواست و سپس ثبت واقعه کنند. همان‌طور که گفته شد تخلف از موارد شش‌گانه فوق در ماده 56 قانون جدید بدون در نظر گرفتن شرایط ارتکاب و دفعات تکرار آن، دارای مجازات محرومیت از اشتغال به سردفتری است و این صرف ‌نظر از برخی مجازات‌های پراکنده کیفری، انتظامی موجود در قوانین برای سردفتران است.

برای مثال مطابق تبصره ماده 50 قانون جدید حمایت خانواده، اگر سردفتر به عنوان عاقد ازدواج، بر خلاف ماده 1041 قانون مدنی، در عقد نکاح افراد قبل از رسیدن به سن قانونی، تاثیر مستقیم داشته باشد، به مجازات حبس تعزیری درجه شش یعنی حبس بیش از شش ماه تا دو سال محکوم می‌شود.

برابر ماده 1041 قانون مدنی اصلاحی 1379 عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به 15 سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح است و همچنین طبق ماده 643 قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم، تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مصوب 75 ) که با تصویب قوانین جدید مجازات اسلامی و حمایت خانواده، نیز نسخ نشده است، اگر سردفتر عالما (علم موضوعی) زن شوهردار یا زنی را که در عده دیگری است (معتده) برای مردی عقد کند به مجازات حبس یا جریمه نقدی و شلاق و انفصال دائم از سردفتری محکوم می‌شود.

حمایت در کنار نظارت

دفاتر رسمی ازدواج و طلاق مانند دفاتر اسناد رسمی با موجی از قوانین و بخشنامه‌ها در ایجاد تکالیف متعدد حاکمیتی روبه‌رو هستند که این خود به افزایش حساسیت‌های مشاغل مذکور در ایجاد نظم اجتماعی منجر شده است. شایسته است قانونگذار در کنار وضع ضمانت اجرای مناسب برای تخلف از قوانین، حمایت موثر از این نهادها را نیز در دستور کار قرار دهد و از این حیث زمینه بروز برخی تخلفات را کم کند.