به گزارش لنجانا به نقل از ندای اصفهان،اول ذالحجه مصادف است با ازدواج منحصر بفرد دو معصوم یعنی مولی الموحدین علی علیه السلام و فاطمه اطهر سلام الله علیها. نگاهی به قبل، حین و بعد از این ازدواج مبارک و میمون حائز درس های آموزنده و نکات نغزی است که در ادامه به برخی از آنان اشاره می شود.
سن امام علی و حضرت زهرا (علیهما سلام) هنگام ازدواج:
بنابر اختلاف نظرى که در مورد تاریخ ازدواج آنان وجود دارد، ممکن است ازدواج امام علی (علیه السلام) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در سال اول یا دوم و یا سوم پس از هجرت بوده است. علماى شیعه در تعیین سن حضرت فاطمه به هنگام ازدواج از چهارده سال بیشتر نگفته اند. (۱)
بنابر نظر اکثر عالمان شیعه؛ سن حضرت در زمان ازدواج، ۹ یا ۱۰ یا حداکثر ۱۱ سال بوده است. (۲)
به عقیده برخی، حضرت فاطمه در سن چهل و یک سالگی پیامبر (صل الله علیه و آله) به دنیا آمد و حضرت رسول (ص) بعد از جنگ احد، فاطمه را به ازدواج علی در آورد و سن حضرت زهرا هنگام ازدواج ۱۵ سال و ۵ ماه و نیم بوده است و سن امیرمؤمنان ۲۱ سال و ۵ ماه بوده است. (۳)
عده دیگر گفته اند: حضرت فاطمه به هنگام ازدواج هجده سال داشته است.(۴) ابن حجر در الإصابه (۵) و ابن سعد در طبقات الکبیر نیز همین قول را روایت کرده اند. (۶)
آیاتی که بر ازدواج حضرت علی و فاطمه اطهر (سلام الله علیهما) دلالت دارند:
الف) آیه انتهایی سوره «کوثر»؛ این سوره، دشمن پیامبر را مقطوع النسل می‌داند و عنوان می‌کند که خدا به پیامبر اکرم(ص) خیر کثیر عطا کرده است و می دانیم که با ازدواج امام علی و حضرت زهرا بود که نسل حضرت پیامبر (علیهم افضل صلوات المصلین) ادامه پیدا کرده و گسترش می‌یابد.
ب) «وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا وَکَانَ رَبُّکَ قَدِیرًا» و اوست آن خدائی که از آب نطفه، آدمی را بیافرید و آنها را بوسیله ازدواج با یکدیگر قرابت و خویشی داد. و البته پروردگار تو بر انجام هر عملی تواناست (آیه ۵۴ سوره مبارکه فرقان)
ابن شهر آشوب و محمد ابن عباس و ثعلبی (از علمای اهل سنت) در تفسیرش به نقل از ابن عباس و ابن مسعود و جابر ابن عبدالله و انس ابن مالک و ام سلمه روایت نموده، آیه در حق پیامبر (صل الله علیه و آله) و علی و فاطمه (سلام الله علیهما) نازل شده است. چه اینکه به دستور خداوند رسول خدا دخترش فاطمه را به ازدواج علی در آورد.
ج) آیات ۱۹-۲۲ سوره «الرحمن»: در این سوره چنین آمده: «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ… یخَرُجُ مِنهْمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَان» در تفسیر این دو آیه، در روایات آمده که منظور از دو دریا حضرت علی و حضرت فاطمه و منظور از مروارید، امام حسن و منظور از مرجان، امام حسین (علیهم السلام) است. (۷)
الف) درس های قبل از ازدواج:
خواستگاران فاطمه سلام الله علیها:
کمالات بی شمار فاطمه علیهاالسلام و موقعیت اجتماعی- سیاسی پیامبر اکرم باعث شد تا سرشناسان شهر، او را از پیامبر خواستگاری کنند. کمالاتی چون: مصداق آیه تطهیر، مصداق سوره کوثر، مصداق آیه مباهله، مصداق آیه اطعام فقیر و مسکین و یتیم، دختر آخرین فرستاده خدا، و همچنین سخنان بلند پیامبر در مورد حضرت: حوراء انسیه، روحی بین جنبیها، سیده النساء العالمین، بضعه منی، ام ابیها، نور عینی و…
اما فاطمه علیهاالسلام به تصریح آیه تطهیر معصوم بود و شوهری جز معصوم نمی توانست داشته باشد؛ از این رو، پیامبر از طرف خدا مأمور بود که در پاسخ خواستگاران بگوید ازدواج فاطمه باید به فرمان خدا صورت گیرد. در این میان افراد ثروتمندی می آمدند و سخن از مهریه های سنگین می راندند که واکنش جالب پیامبر را به دنبال داشت؛ پیامبر مقداری سنگریزه جلوی آنان ریخت و سنگریزه ها به گوهرهای گرانبها مبدل شد.
ابابکر و عمر نیز به خواستگاری رفتند که حضرت با برگرداندن صورتشان نارضایتی خود را نشان دادند. اصحاب پیامبر فهمیده بودند که جریان ازدواج فاطمه آسان نیست و هر فردی (هرچند جایگاه مادی و اجتماعی بالایی داشته باشد) نمی تواند با او ازدواج کند. شوهر فاطمه علیهاالسلام باید شخصیتی باشد که از نظر کمالات معنوی و سجایای اخلاقی، تالی تلو پیامبر بوده و چنین فردی کسی نبود جز علی بن ابی طالب همراه همیشگی پیامبر.
پاسخ های منفی پیامبر صلی الله علیه و آله و دخترش فاطمه، و توجه ویژه آن حضرت به علی بن ابی طالب، جمعی را بر آن داشت که برای این وصلت سهمی ایفا کنند. به همین دلیل روزی به در خانه علی آمدند تا او را برای خواستگاری فاطمه تشویق کنند.
درس اول:
حجب و حیا ممکن است مانع اقدام جوانان برای ازدواج شود؛ لذا نباید منتظر ایستاد تا جوانان همسر اختیار کنند بلکه باید پا پیش گذاشت و به جوانان پیشنهاد داد و خوب است که این پیشنهاد کلی نباشد بلکه دختر خاصی را که کفویت دارد معرفی نمود. قرآن کریم نیز بر این امر تاکید دارد؛ «وَ اَنْکِحُوا آلْاَیامی مِنْکُمْ وَ الصّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ اِمائِکُمْ اِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللهُ واسِعٌ عَلیمٌ» مردان و زنان مجرد را به ازدواج هم درآورید… (نور آیه ۳۲).
علی علیه السلام در خانه پیامبر صلی الله علیه و آله
هنگامی که حضرت علی برای خواستگاری فاطمه رفت، پیامبر در خانه ام سلمه بود. حضرت در زد. ام سلمه پرسید: کیست؟ قبل از پاسخ خواستگار، پیامبر دستور داد: «در را باز کن و بگو داخل شود. کسی پشت در است که محبوب خدا و رسول است». حضرت امیر وارد شد، سلام کرد و در حضور رسول خدا نشست. چشمان خود را بر زمین دوخت. شرم از پیامبر اکرم مانع گفتن خواسته اش می شد. پیامبر صلی الله علیه و آله که خود علی را بزرگ کرده و از روحیات او باخبر است، سکوت را شکست و فرمود: «می بینم برای حاجتی اینجا آمده ای، خواسته ات را بر زبان آور و آنچه در دل داری بازگو که خواسته ات پیش من پذیرفته است».
نکته: پیامبر از هر فرصتی برای معرفی جایگاه والای حضرت امیر (علیهما افضل صلواه المصلین) نزد خود و خداوند متعال بهره می جست؛ از جمله در مورد خواستگاری حضرت از دخترش فاطمه که همه چشم ها به آن دوخته شده بود بارها از جایگاه آن دو سرور کاینات سخن راند.
مرا بپذیر!
علی علیه السلام که برای خواستگاری دختر پیامبر به خانه ایشان رفته بود، با سخنانی شیرین خواسته اش را چنین بازگو کرد: «پدر و مادرم فدای شما، وقتی خردسال بودم مرا از عمویتان ابوطالب و مادرم فاطمه بنت اسد گرفتید. با غذای خود و به اخلاق و منش خود بزرگم کردید. نیکی و دل سوزی شما درباره من از پدر و مادرم بیشتر و بهتر بود. تربیت و هدایتم به دست شما بوده و شما ای رسول خدا به خدا سوگند ذخیره دنیا و آخرتم می باشید. ای رسول خدا! اکنون که بزرگ شده ام، دوست دارم خانه و همسری داشته باشم تا در سایه انس با او، آرامش یابم. آمده ام تا دخترتان فاطمه را از شما خواستگاری کنم. آیا مرا می پذیرید؟» چهره پیامبر چون گل شکفته شد. گویا انتظار این لحظه را می کشید. خوشحال شد، ولی جواب قطعی را برعهده دخترش گذاشت.
درس دوم:
بیان خواسته ها، بهتر است با مقدمه چینی باشد.
قبول رسالت و ولایت پیامبر اکرم ذخیره و سرمایه انسان در دنیا و آخرت است.
از اهداف مهم ازدواج رسیدن به آرامش است. خانه ای که در آن آرامش نباشد نیاز به تجدید نظر دارد.
سرمایه اصلی جوانان ایمان، اخلاق، ادب و درستی نگاه او به زندگی است.
نظر و رأی دختر در ازدواج معتبر است؛ گرچه پدرش افضل پیامبران باشد.
سکوتی برتر از سخن
پیامبر گرامی اسلام ماجرای خواستگاری پسرعموی خویش را برای دخترش بازگو کرد و فرمود: دختر عزیزم! تو علی را خوب می شناسی و به سابقه ایمان و خویشاوندی و فضیلت و پارسایی او آگاهی داری. من همیشه آرزو داشتم تو را خوشبخت کنم و به عقد کسی درآورم که بهترین مرد روی زمین است. آیا راضی هستی همسر علی باشی؟
فضای اتاق لحظاتی غرق در سکوت بود؛ سکوت از سر حیا. فاطمه خاموش ماند و چیزی نگفت. نغمه تکبیر پیامبر بلند شد: «اللّه اکبر! فاطمه راضی است. سکوت او نشانه رضایت اوست» سکوتها رضاها. واکنش فاطمه در برابر خواستگاران قبلی، برگرداندن چهره و اظهار ناراحتی بود، اما این بار با سکوت خود صد سخن گفت و روی خود را هم بر نگرداند. آن حضرت نزد علی علیه السلام که در انتظار پاسخ بود برگشت و رضایت فاطمه را خبر داد.
مهریه زهرا علیهاالسلام:
مشخص کردن میزان مهریه، از شرایط عقد در اسلام است. حضرت محمد صلی الله علیه و آله که نخستین مجری دستورات اسلام بود، در پیوند دخترش با حضرت امیر، از داماد آینده اش پرسید: آیا برای این ازدواج اندوخته ای داری؟ علی علیه السلام پاسخ داد: شما از وضعیت من به خوبی آگاهید. تمام دارایی من شمشیر، زره و شتر آبکشم است. پیامبر فرمود: شمشیرت را برای جهاد در راه خدا نیاز داری؛ شتر را هم برای انجام کارهای روزمره و امرار معاش می خواهی؛ ولی این زره (پیراهن جنگی) را بفروش و پولش را برایم بیاور. علی علیه السلام زره را به پانصد درهم فروخت و پول را به عنوان مهریه همسرش نزد پیامبر آورد تا برای ازدواجشان هزینه کند.
درس سوم:
مهریه نشانه ای از محبت مرد به زن است.
مرد باید اندوخته ای ولو حداقلی برای مخارج زندگی داشته باشد.
باید صداقت داشت.
نباید در مهریه بر داماد سخت گرفت.
شفاعت، مهریه معنوی
پیامبر گرامی اسلام ازدواج دخترش را به ساده ترین و راحت ترین شیوه انجام داد تا برای همه جوانانی که در آستانه زندگی مشترک هستند، سرمشق نیکویی باقی بماند.
در روایات، افزون بر این مهریه که جنبه مادی و مالی دارد، مهریه های معنوی دیگری نیز برای آن بانوی بزرگ گفته شده است. در روایتی می خوانیم که حضرت زهرا از پدر تقاضا کرد که آن حضرت از خدا بخواهند تا مهریه اش را شفاعت از مسلمانان گناهکار قرار دهد. این خواسته حضرت مستجاب شد و فاطمه علیها سلام شفیع و واسطه بخشش گناهکاران قرار گرفت.
درس چهارم:
چه خوب است دیگران نیز در شادی ما سهمی داشته باشند.
خطبه عقد
سال دوم هجری بود. برای اجرای خطبه عقد، امام علی علیه السلام به دستور پیامبر صلی الله علیه و آله به مسجد رفت. همچنین پیامبر به بلال دستور داد که مهاجر و انصار را در مسجد گرد آورد. پس از مدت کوتاهی همگی در مسجد جمع شدند. پیامبر بر منبر مسجد نشست و در حضور شاهدان، خطبه عقد برترین بانوی اسلام را در مسجد مدینه جاری فرمود. سپس برای عروس و داماد دست به دعا برداشت و فرمود: «خداوند برای شما مبارک گرداند و اجتماعتان را پاینده بدارد.»
درس پنجم:
ارتباط دختر و پسر باید شفاف و روشن باشد و عقد دختر و پسر اطلاع رسانی شود.
ب) درس های حین عقد و ازدواج:
دوره نامزدی
حضرت امیر در خاطره ای زیبا، پایان دوره نامزدی اش را چنین بیان می کند: «یک ماه از اجرای خطبه عقدمان گذشت. در این یک ماه با رسول خدا نماز می خواندم و به خانه ام برمی گشتم و در این یک ماه درباره ازدواج سخنی به ایشان نگفتم. پس از یک ماه، همسران پیامبر به من گفتند: نمی خواهی درباره آوردن فاطمه به خانه خودت با پیامبر صحبت کنیم؟ گفتم صحبت کنید. آنها به محضر حضرت رفتند و عرض کردند: علی دوست دارد همسرش را به خانه ببرد، چشم فاطمه را به دیدار شوهرش روشن کن!
پیامبر اسلام با برگزاری مراسم ازدواج موافقت کرده، به همسران خود دستور تهیه مقدمات آن را داد.
درس ششم:
دوران عقد فرصت خوبی برای شناخت بیشتر از روحیات یکدیگر است اما نباید طولانی شود.
برخی مطالب را با واسطه مطرح کردن بهتر است.
مراسم جشن عروسی:
مقدمات جشن ازدواج فاطمه علیها سلام فراهم گردید و برای دادن ولیمه عروسی، هماهنگی های لازم به عمل آمد. داماد به مسجد رفت تا مؤمنان را برای صرف غذای عروسی دختر پیامبر علیهم افضل صلوات المصلین دعوت کند. جمعیت در مسجد موج می زد. حضرت امیر با صدای بلند به همگان اعلام کرد که: «دعوت مرا به ولیمه عروسی فاطمه بپذیرید». تمام جمعیت حرکت کردند. از برکت دعای پیامبر اکرم، چهار هزار نفر از آن غذا خوردند و سیر شدند. سپس پیامبر کاسه ای طلبید و غذایی در آن ریخت و فرمود: این هم برای فاطمه و شوهرش.
درس هفتم:
برکت یک اصل است.
برپایی مراسم جشن عروسی سنت است.
ولیمه دادن در مراسم جشن عروسی سنت است.
شلوغ بودن مراسم جشن عروسی زیباست.
در مراسم جشن عروسی باید عروس محور باشد.
فامیل عروس در مراسم عروسی فعال باشند.
ج) درس های بعد از ازدواج:
خانه ای پر از مهر
زندگی مشترک علی و فاطمه (صلوات الله و سلامه علیهما) در خانه ای ساده اما پر از نور و مهر آغاز شد. یاد خدا، چلچراغ خانه آنها بود و غیر از رضایت حضرت حق خواسته دیگری آنها را به خود مشغول نکرد. زهرای اطهر رازدار علی بود و امام پناهگاه فاطمه؛ تا آنجا که حضرتش با نگاهی به زندگی خویش فرمود: «هیچ گاه فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجاند. او را به هیچ کاری مجبور نکردم و او نیز مرا آزرده خاطر نساخت. در هیچ امری، قدمی برخلاف میل باطنی من برنداشت و هرگاه به چهره اش نگاه می کردم، تمام غصه هایم برطرف می شد و دردهایم را فراموش می کردم». آن حضرت در جایی دیگر می فرماید: «به خدا قسم هرگز کاری نکردم که فاطمه خمشگین شود؛ او نیز هیچ گاه مرا خشمگین نکرد». و نیز روایت است که رسول ختمی مرتبت از حضرت امیر پرسید: فاطمه را چگونه یافتی؟ جان پیامبر عرض کرد: «نعم العون علی طاعت الله» یعنی خوب یاوری است در طاعت و بندگی خدا.
درس هشتم:
در خانواده آسمانی و موفق، محور زندگی بر محبت و آرامش بخشی، یاری یکدیگر در قرب الی الله، یاد خدا و نرنجیدن و نرنجاندن می گردد.
خانه گِلی و گُل های یاس
فاطمه زهرا علیهاالسلام و همسر بزرگوارش، زندگی را در خانه ای گِلی آغاز کردند، اما زیباترین گل های یاس در همان خانه پرورش یافتند. حضرت امام خمینی رحمه الله با اشاره به این مطلب می فرماید: «یک کوخ چهار ـ پنج نفری در صدر اسلام داشته ایم و آن، کوخ فاطمه زهرا علیهاالسلام است. برکات این کوخ چند نفری آن قدر زیاد است که عالم را از نورانیت پر کرده است. کوخ نشینان این کوخ محقر، در مراتب معنوی آن قدر بالا بودند که دست ملکوتی ها هم به آنها نمی رسد. جنبه های تربیتی این کوخ، آن قدر والا بوده است که همه برکات در بلاد مسلمین، خصوصا در مثل بلاد ما، همه از برکات آنهاست».
درس نهم:
در به دست آوردن مادیات زندگی عجله نکنید و همه چیز را آماده نخواهید (مشکلی که متأسفانه نسل امروز با آن دست به گریبان است و همه چیز را به قول خودشان یهویی می خواهند).
از وظایف مهم خانواده تربیت فرزندان ملکوتی است و اصولا اهمیت ازدواج در همین است که قرار است با ازدواج، انسان متولد شود و در این میان متولی به فعلیت رساندن انسانیتش والدین هستند.
همسران نمونه
سراسر زندگی مشترک امام علیه السلام و حضرت زهرا علیهاالسلام، سرشار از مشق های نیکوست. مقام معظم رهبری، در تحلیلی زیبا، از نقش حضرت زهرا در فعالیت های تأثیرگذار همسرش چنین یاد می کنند: «در طول ده سالی که پیامبر در مدینه بود، حدود نه سال، جنگ های کوچک و بزرگی ذکر کرده اند (حدود شصت جنگ اتفاق افتاده)، در اغلب آنها امیرالمؤمنین هم بوده است. حالا شما ببینید، او خانمی است که در خانه نشسته و شوهرش مرتب در جبهه است و اگر در جبهه نباشد، جبهه لنگ می ماند… از لحاظ زندگی هم وضع رو به راهی ندارند… در حالی که دخترِ رهبر است، دختر پیامبر است، یک نوع احساس مسئولیت هم می کند.»
ببینید انسان چه روحیه قوی ای باید داشته باشد تا بتواند این شوهر را تجهیز کند، دل او را از وسوسه اهل و عیال و گرفتاری های زندگی خالی کند، به او گرمی بدهد، بچه ها را به آن خوبی تربیت کند… فاطمه زهرا علیهاالسلام اینگونه خانه داری، شوهرداری و کدبانویی کردند و این طور محور زندگی فامیل ماندگار در تاریخ قرار گرفتند
درس دهم:
همسران باید به هم کمک کنند تا وظایفشان را انجام دهند؛ نه اینکه کاری کنند که همسر مجبور شود از انجام وظیفه اش کوتاهی کند.
پی نوشت
(۱) امین، سیدمحسن، أعیان الشیعه، ج ۱، ص ۳۱۳، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۶ ق.
(۲) انصاری، اسماعیل، الموسوعه الکبرى عن فاطمه الزهراء، ج۴، ص۲۱، دلیل ما، قم، ۱۴۲۸ ق.
(۳) ابن عبدالبر، الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، ج ۴، ص ۱۸۹۳، بیروت، دارالجیل، ط الأولى، ۱۴۱۲/۱۹۹۲٫
(۴) ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبیین، ص ۵۹، دارالمعرفه،بیروت، بی تا.
(۵) ابن حجر، الإصابه فى تمییز الصحابه، ج ۸، ص ۲۶۴، بیروت، دارالکتب العلمیه، ط الأولى، ۱۴۱۵/۱۹۹۵٫
(۶) ابن سعد، الطبقات الکبرى، ج ۸، ص ۱۸، دارالکتب العلمیه، ط الأولى، ۱۴۱۰/۱۹۹۰٫
(۷) بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۲۳۳، بنیاد بعثت، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
